شورای عالی انقلاب فرهنگی یکی از نهادهای حکومتی ایران است که پس از انقلاب با فرمان آیت‌الله خمینی تشکیل شد. گسترش نفوذ فرهنگ اسلامی در شئون جامعه و تقویت انقلاب فرهنگی و اعتلای فرهنگ عمومی و تزکیه محیط‌های علمی و فرهنگی از افکار مادی و نفی مظاهر و آثار غربزدگی از جمله اهداف این شورا است.
روح‌الله خمینی در جمع اعضای ستاد انقلاب فرهنگی دستور می‌دهد برای بازگشایی دانشگاهها، ستاد انقلاب فرهنگی سابقه‌ی تک تک افراد را بازبینی کند و از اعضای ستاد می‌خواهد که «سازمانی» درست کنند که فعالیت‌های کلیه اساتید و دانشجویان را زیر نظر داشته باشد. او وظایف آنها را چنین برشمرد:
«الان که شما بخواهید دانشگاه را برای پذیرفتن معلم ، پذیرفتن شاگرد، مهیا کنید، یک عده زیادی چهره هایشان را از آنی که هستند بر می گردانند به یک چهره های اسلامی ، و خودشان را در دانشگاه به عنوان معلم ، به عنوان - مثلا - شاگرد، جا می زنند. این را باید یک فکری برایش بکنید. همه مسلمانند و همه متقی ، همه با این نهضت اسلامی موافق، لکن سوابقشان را باید الان ملاحظه کرد؛ یعنی، بنابراین باشد که یک گروههایی [باشند] برای رسیدگی به سوابق معلمها، به سوابق اینهایی که می خواهند مثلا وارد بشوند، تا دوباره این مرکز تجمع افرادی [نشود] که آنجا بیایند و قضیه تحصیل نباشد و قضیه جهات سیاسی باشد و اینطور چیزها. ...
از اولی که بناست دانشگاه باز بشود و بناست معلم پذیرفته بشود، مهم این است این معلم [هایی ] که الان می آیند و اظهار چه می کنند و شهادت می دهند و می گویند ما مسلمان و چه و چه هستیم ، به این اکتفا نشود؛ سوابق این دیده بشود که این چطور آدمی بوده است ؛ چکاره بوده است ؛ در دانشگاه که بوده چه می کرده ، چه درس می داده ؛ چه جور برخورد می کرده با جوانها و چه توطئه ها داشته یا نداشته . این مسائل خیلی باید بررسی بشود که دانشگاه وقتی باز می شود، یک دانشگاهی باشد که حالا صد در صد نشد، [طوری ] باشد که اشخاصش اشخاص صحیح باشند و بعد هم که باز می شود، یک بازرسی‌هایی لازم است به اینکه در همه جا حاضر باشند؛ برای اینکه معلمین با دانشجوها چه جور برخورد دارند و غیر برنامه درسی شان چه حرفها آنجا هست ؛ چه چیزها آنجا مطرح می کنند. اگر دیدند چیزهایی انحرافی است ، اطلاع بدهند. و یک سازمانی باشد برای اینکه اگر هر یک از معلمین یک همچو کاری بخواهند بکنند،[بررسی ] بشود. اگر - مثلا - گروهها بخواهند در دانشگاه باز این بساط را درست کنند، حاضر باشند یک اشخاصی برای اینکه مانع از این امور بشوند.»
خمینی در حکم خود به اعضای منتخب ستاد انقلاب فرهنگی به صراحت مسئولیت انتخاب اساتید را به عهده‌ی این ستاد گذاشته و گفت :
«از بین اساتید مسلمان و کارکنان متعهد و دانشجویان متعهد با ایمان و دیگر قشرهای تحصیلکرده ، متعهد و مومن به جمهوری اسلامی دعوت نمایند تا شورایی تشکیل دهند و برای برنامه ریزی رشته های مختلف و خطمشی فرهنگی آینده دانشگاهها، بر اساس فرهنگ اسلامی و انتخاب و آماده سازی اساتید شایسته متعهد و آگاه و دیگر امور مربوط به انقلاب آموزشی اسلامی اقدام نمایند.»
خمینی همچنین در پیام نوروزی خود، در فروردین ۵۹ بر تصفیه دانشگاهها تأکید کرده و گفت:
«باید انقلاب اسلامی در تمام دانشگاه‌های سراسر ایران به وجود آید. تا اساتیدی که در ارتباط با شرق و یا غرب‌اند تصفیه گردند و دانشگاه محیط سالمی شود برای تدریس علوم عالی اسلامی.»
اهداف این شورا عبارت‌اند از:
گسترش و نفوذ فرهنگ اسلامی در شئون جامعه و تقویت انقلاب فرهنگی و اعتلای فرهنگ عمومی
تزکیه محیط‌های علمی و فرهنگی از افکار مادی و نفی مظاهر و آثار غربزدگی از فضای فرهنگی جامعه
تحول دانشگاهها، مدارس و مراکز فرهنگی و هنری براساس فرهنگ صحیح اسلامی، گسترش و تقویت هر چه بیشتر آنها برای تربیت متخصصان متعهد، اسلام‌شناسان متخصص، مغزهای متفکر و وطن‌خواه، نیروهای فعال و ماهر، استادان، مربیان و معلمان معتقد به اسلام و استقلال کشور
تعمیم سواد، تقویت و بسط روح تفکر و علم‌آموزی و تحقیق و استفاده از دستاوردها و تجارب مفید دانش بشری برای نیل به استقلال علمی و فرهنگی
حفظ و احیا و معرفی آثار و مآثر اسلامی و ملی
نشر افکار و آثار فرهنگی انقلاب اسلامی، ایجاد و تحکیم روابط فرهنگی با کشورهای دیگر به ویژه با ملل اسلامی
همچنین وظایفی را که بر عهده شورای عالی انقلاب فرهنگی گذاشته شده است، می‌توان در سه حوزه سیاست‌گذاری، تدوین ضوابط و نظارت تقسیم‌بندی نمود. تهیه و تدوین سیاست‌ها و طرح‌های راهبردی کشور در زمینه‌های مختلف فرهنگی از جمله در حوزه‌های زنان، تبلیغات، اطلاع‌رسانی، چاپ و نشر، بیسوادی، دانشگاهها، برقراری روابط علمی و پژوهشی و فرهنگی با سایر کشورها، همکاری حوزه و دانشگاه، فعالیت‌های دینی و معنوی، تهاجم فرهنگی و سایر حوزه‌های فرهنگی مربوطه از جمله وظایف سیاست‌گذاری این شورا محسوب می‌شود. همچنین تعیین ضوابط تأسیس مراکز علمی و آموزشی و نیز ضوابط گزینش مدیران و استادان و دانشجویان از جمله وظایف این شورا می‌باشد. بررسی و تحلیل شرایط فرهنگی ایران و جهان، بررسی الگوهای توسعه و پیامدهای فرهنگی آن، بررسی وضع فرهنگ و آموزش کشور و نیز نظارت بر اجرای مصوبات شورا از جمله وظایف نظارتی شورای عالی انقلاب فرهنگی می‌باشد.
اعضای این شورا به دو دسته اعضای حقیقی و حقوقی تقسیم می‌شوند:
رئیس جمهوری - محمود احمدی نژاد (رئیس شورا)
رئیس قوه قضائیه - سید محمود هاشمی شاهرودی
رئیس مجلس شورای اسلامی - علی لاریجانی (عضو حقیقی نیز می‌باشد.)
رئیس سازمان صدا و سیما - سید عزت الله ضرغامی
رئیس سازمان تبلیغات اسلامی - سید مهدی خاموشی
رئیس شورای فرهنگی و اجتماعی زنان - منیره نوبخت
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی - عبدالله جاسبی
رئیس کمسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی - عباسعلی اختری
رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی - علی عباس پور تهرانی
رئیس کمسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی - امیدوار رضایی
وزیر علوم تحقیقات و فناوری - محمد مهدی زاهدی
وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی - کامران باقری‌لنکرانی
رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها - محمد محمدیان
رئیس جهاد دانشگاهی - حمید رضا طیبی
وزیر آموزش و پرورش - علیرضا علی احمدی
معاون برنامه ریزی و راهبردی ریاست جمهوری (سازمان مدیریت و برنامه ریزی سابق) - امیرمنصور برقعی
محمدرضا مخبر دزفولی (دبیر شورا)
غلامعلی حداد عادل
محمد علی کی نژاد
محسن قمی
احمد جنتی
علی لاریجانی
علی اکبر رشاد
احمد احمدی
علیرضا صدر حسینی
حسن حبیبی
علی اکبر ولایتی
ایرج فاضل
علی شریعتمداری
رضا داوری اردکانی
حسن رحیم پور ازغدی
مهدی گلشنی
عزیز سامنی
میر حسین موسوی
محمدرضا عارف
صادق واعظ زاده
منصور کبگانیان
حسین کچوئیان
محمود محمدی عراقی
پیشینه تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی به سال ۱۳۵۹ باز می‌گردد که سال آغازین انقلاب فرهنگی محسوب می‌شود.
در این سال، ستاد انقلاب فرهنگی با فرمان آیت‌الله خمینی تشکیل شد. این ستاد بعدها به شورای عالی انقلاب فرهنگی شد. هسته هفت نفری که برای تشکیل این ستاد معرفی شدند عبارت بودند از:
علی شریعتمداری
محمدجواد باهنر
مهدی ربانی املشی
حسن حبیبی
عبدالکریم سروش
شمس آل احمد
جلال‌الدین فارسی
تربیت استاد و گزینش افراد شایسته برای تدریس در دانشگاهها، گزینش دانشجو و اسلامی کردن جو دانشگاهها و تغییر برنامه‌های آموزشی دانشگاهها وظایفی بود که بر عهده این شورا قرار داشت. البته عبد الکریم سروش معتقد است که در گزینش اساتید دانشگاه ستاد انقلاب فرهنگی تنها نقش ناظر را داشته و در بسیاری از موارد در جریان اخراج اساتید نبوده‌است. در مقابل، برخی از منتقدان چنین ادعایی را نمی‌پذیرند و معتقدند که این امر بر اساس آئین‌نامه مصوب ستاد انقلاب فرهنگی و توسط هیات‌هایی زیر نظر ستاد انقلاب فرهنگی انجام شده‌است و فرد یا سازمان دیگری نمی‌تواند مسوول این اقدام باشد. عملکرد این ستاد در این دوران از جهت تاخیر در بازگشایی دانشگاهها همیشه مورد انتقاد بوده است و به عنوان نقطه ضعف آن یاد می‌شود.
در شهریور ۱۳۶۲ این ستاد با پیشنهاد آیت الله خامنه‌ای و دستور آیت الله خمینی تکمیل شد و افراد دیگری نیز به آن اضافه شدند. اعضای این ستاد عبارت بودند از:
سید محمد خاتمی از تاریخ ۱۳۶۲/۶/۸ تا ۱۳۶۳/۹/۱۹
غلامحسین رحیمی شعرباف از تاریخ ۱۳۶۲/۶/۸ تا ۱۳۶۳/۹/۱۹
ایرج فاضل اوایل شهریور ۶۳ تا ۱۳۶۳/۹/۱۹
میرحسین موسوی خامنه‌ای (نخست وزیر وقت) از تاریخ ۱۳۶۲/۶/۸ تا ۱۳۶۳/۹/۱۹
محمد علی نجفی از تاریخ ۱۳۶۲/۶/۸ تا ۱۳۶۳/۹/۱۹
صادق واعظ زاده از تاریخ ۱۳۶۲/۶/۸ تا ۱۳۶۳/۹/۱۹
محمد رحمتی اواخر مهر ۶۳ تا ۱۳۶۳/۹/۱۹
حسن ابراهیم حبیبی از تاریخ ۱۳۱۳/۳/۲۳۵۹ تا ۱۳۶۳/۹/۱۹
محمد جواد باهنر از تاریخ ۱۳۶۲/۶/۸ تا زمان کشته شدن در ۸ شهریور ۱۳۶۰
احمد احمدی : از تاریخ ۱۳۶۰/۱۱/۲ تا ۱۳۶۳/۹/۱۹
محمد مهدی ربانی املشی از تاریخ ۱۳۵۹/۳/۲۳ تا ۱۳۶۲/۶/۸
شمس الدین سادات آل احمد از تاریخ ۱۳۵۹/۳/۲۳ تا ۱۳۶۲/۶/۸
عبد الکریم سروش از تاریخ ۱۳۶۲/۶/۸ تا ۱۳۶۳/۹/۱۹
علی شریعتمداری از تاریخ ۱۳۶۲/۶/۸ تا ۱۳۶۳/۹/۱۹
جلال الدین فارس از تاریخ ۱۳۵۹/۳/۲۳ تا ۱۳۶۲/۶/۸
محمد رضا مهدوی کنی از تاریخ ۱۳۶۲/۶/۸ تا ۱۳۶۳/۹/۱۹
آیت الله خمینی در ۱۹ آذر ۱۳۶۳ بر ستاد انقلاب فرهنگی ترمیم عمده‌ای انجام داد و با ترکیب متفاوت ستادانقلاب فرهنگی به شورای عالی انقلاب فرهنگی تبدیل شد.
در سال ۱۳۶۱ در پی ناهمانگی‌هایی که در اثر تداخل وظایف ستاد انقلاب فرهنگی و وزارت فرهنگ و آموزش عالی پیش می‌آمد، طرحی از سوی وزیر وقت تقدیم هیات دولت شد که پس از تصویب در دولت، به‌صورت لایحه با قید یک فوریت تقدیم مجلس شد.اما تأسیس شورای عالی انقلاب فرهنگی عملا به ۱۹ آذر ۱۳۶۳ باز می‌گردد. آیت‌الله خمینی در این روز، طی پیامی فرمان تأسیس شورای عالی انقلاب فرهنگی را صادر نمود. در بخشی از این پیام چنین آمده است:
خروج از فرهنگ بدآموز غربی و نفوذ و جایگزین شدن فرهنگ آموزنده اسلامی، ملی و انقلاب فرهنگی در تمام زمینه‌ها در سطح کشور آن چنان محتاج تلاش و کوشش است که برای تحقق آن سالیان دراز باید زحمت کشید و با نفوذ عمیق ریشه دار غرب مبارزه کرد. اینک با تشکر از زحمات ستاد انقلاب فرهنگی برای هر چه بارورتر شدن انقلاب در سطح کشور، تقویت این نهاد را لازم دیدم بدین جهت علاوه بر کلیه افراد ستاد انقلاب فرهنگی و رؤسای محترم سه قوه، حجج اسلام آقای خامنه ای، آقای اردبیلی و آقای رفسنجانی و همچنین جناب حجه الاسلام آقای مهدوی کنی و آقایان سید کاظم اکرمی وزیر آموزش و پرورش و رضا داوری و نصرالله پورجوادی و محمدرضا هاشمی را به آنان اضافه نمودم
شورای انقلاب فرهنگی فعالیت خود را دراین دوران مانند قبل ادامه داد و اعضای خود را کمابیش با همان ترکیب قبلی حفظ نمود. در سال ۱۳۷۵ آیت‌الله خامنه‌ای ترکیب جدیدی برای شورا انتخاب کرد. در سال ۱۳۸۶ پس از مواضع رئیس جمهور محمود احمدی‌نژاد مبنی بر لزوم تصفیه دانشگاه از اساتید سکولار و پس از اتفاقاتی در دانشگاه‌های تهران و امیرکبیر، آیت‌الله خامنه‌ای اعضای جدیدی را برای شورای انقلاب فرهنگی انتخاب کرد و بر پیگیری اهداف قبلی تاکید نمود.
سازمان تهیه و تدوین کتب علوم اسلامی و انسانی دانشگاهها (سمت)
سازمان مدارس غیرانتفاعی و مشارکتهای مردمی
جهاد دانشگاهی
مرکز نشر دانشگاهی
فرهنگستان زبان و ادب فارسی جمهوری اسلامی ایران
فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران
فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران
فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران
انجمن آثار و مفاخر فرهنگی
دفتر جذب نخبگان
شورای جذب خبرگان بدون مدرک دانشگاهی
هیئت مرکزی گزینش استاد
هیئت مرکزی گزینش دانشجو
کمیته مرکزی انضباطی دانشجویان
کمیته مطالعه و برنامهریزی آزمون ورودی دانشگاه
کمیته بررسی و ارزیابی دائمی وضع آموزش در کشور
سازمان دانشآموزی جمهوری اسلامی ایران
مرکز تألیف و ترجمه و نشر آثار هنری
هیات حمایت از کرسیهای نظریه پردازی
کمیسیون مشورتی شورای عالی انقلاب فرهنگی
هیأت نظارت و ارزیابی فرهنگی و علمی شورای عالی انقلاب فرهنگی
هیأت نظارت و بازرسی شورای عالی انقلاب فرهنگی
مرکز دریافت گزارش عملکرد دستگاههای مشمول اصل ۵۰ اصول سیاست فرهنگی کشور
شورای فرهنگ عمومی
شورای فرهنگی و اجتماعی زنان
شورای اسلامی شدن مراکز آموزشی
شورای معین شورای عالی انقلاب فرهنگی
شورای هنر
شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی
شورای عالی برنامه ریزی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
شورای عالی جوانان
شورای عالی اطلاع رسانی
شورای عالی آموزشهای علمی - کاربردی
شورای پژوهشهای علمی کشور
شورای عالی برنامه ریزی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
شورای هدایت استعدادهای درخشان
شورای تدوین کتابهای تعلیمات دینی مدارس
شورای تغییر بنیادی نظام آموزش و پرورش
شورای نظارت بر ساخت، طراحی، واردات و توزیع اسباب بازی کودکان
شورای هماهنگی تشکل‌های دانش آموزی
شورای نظارت بر انتخاب، ساخت و نصب مجسمه و یادمان در میدان‌ها و اماکن عمومی
عملکرد شورای عالی انقلاب فرهنگی در طول سال‌های مختلف موافقان و مخالفان زیادی داشته است.
یکی از مهم‌ترین انتقاداتی که برخی از منتقدان مطرح کرده‌اند، وارد شدن شورای عالی انقلاب فرهنگی به حیطه قانون‌گذاری است. این منتقدان اعتقاد دارند که شان این شورا، یک شان کلان‌نگر و مشورتی است و می‌بایست سیاست‌گذاری‌های کلان فرهنگی را در چارچوب مصالح ملی کشور انجام دهد؛ درحالی که این شورا به تصویب مقرراتی می‌پردازد که به اعتقاد منتقدان، خارج از چارچوب وظایف این شورا است.در این زمینه انتقادات مختلفی در مورد مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی مطرح شده است که از آن جمله می‌توان به مصوبه این شورا در مورد ضوابط استفاده از شبکه‌های اطلاع‌رسانی اینترنتی اشاره نمود.(محدودیت حداکثر نرخ انتقال اطلاعات تا 128kb/s برای کاربران خانگی) منتقدان معتقدند که این مصوبه محدودیت‌هایی را در مورد دسترسی کاربران به اینترنت فراهم می‌کند.
همچنین یکی دیگر از انتقادات مطرح‌شده از سوی منتقدان، تداخل وظایف این شورا با وزارت علوم، تحقیقات و فناوری می‌باشد. به اعتقاد برخی از کارشناسان، این تداخل (به‌طور مثال در مورد انتخاب روسای دانشگاهها) مشکلاتی را در زمینه انجام امور اجرایی آموزش عالی در کشور ایجاد نموده است.